Engelli Çalışanların Türkiye'deki Zorlukları, Yasal Durumları ve Sağlıkları Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler

Engelli Çalışanların Türkiye'deki Zorlukları, Yasal Durumları ve Sağlıkları Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler

Engelli bireylerin çalışma hayatına katılımı, toplumsal eşitliğin ve insan haklarının önemli bir göstergesidir. Türkiye'de engelli çalışanların haklarını koruma ve çalışma koşullarını düzenleme amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler mevcuttur. Bu yazıda, engelli çalışanların Türkiye'deki yasal durumları, hakları ve sağlık açısından dikkat edilmesi gereken konular detaylandırılacaktır.

Toplumun önemli bir bölümünü kapsayan engellilerin, çalışma yaşamının dışında kalmaları sosyal sonuçlar doğurduğu gibi ekonomik sorunlara da neden olmaktadır. Ayrıca engellilerin bir birey olarak toplum tarafından kabullenilmeleri, kendi ekonomik bağımsızlıklarını elde etme isteği ve gayretleri desteklenmelidir. Böylece engelliler, elde ettikleri gelirler ile düşük refah seviyesinden kurtulacak, toplumla bütünleşecek ve ülkenin gelişimine de katkıda bulunacaktırlar. Bu kapsamda Anayasa’nın 61.maddesinde; “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır” ifadesine yer verilerek, engelliler Anayasal güvence altına alınmıştır.

Türkiye'deki Yasal Düzenlemeler

Engelli bireylerin çalışma hayatında karşılaştıkları zorlukları en aza indirmek ve haklarını korumak için Türkiye'de çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır. İşte bu düzenlemelerden bazıları:

1. Engelliler Hakkında Kanun (5378 sayılı Kanun):
• Çalışma Hakkı: Engelli bireylerin istihdam edilmesi zorunluluğu vardır. Bu kanuna göre, 50 veya daha fazla çalışanı olan kamu ve özel sektör iş yerlerinde, çalışanların en az %3'ü engelli olmalıdır.
• Eğitim ve Uyum Kursları: Engelli bireylerin mesleki eğitim almaları teşvik edilir ve iş yerlerinde uyum kursları düzenlenir.
• Erişilebilirlik: Kamuya açık binaların ve toplu taşıma araçlarının engelli bireyler için erişilebilir hale getirilmesi zorunludur.
2. İş Kanunu (4857 sayılı Kanun):
• Engelli Çalışanların Hakları: İş Kanunu'na göre, engelli çalışanların çalışma şartları, diğer çalışanlarla eşit olmalıdır. Ayrıca, engelli çalışanların ayrımcılığa uğraması yasaktır.
• Çalışma Koşullarının Düzenlenmesi: Engelli çalışanların ihtiyaçlarına uygun olarak iş yerinde gerekli düzenlemelerin yapılması gereklidir. Bu, fiziksel erişilebilirlikten, çalışma saatlerinin esnekliğine kadar çeşitli düzenlemeleri kapsar.
3. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (6331 sayılı Kanun):
• Risk Değerlendirmesi: Engelli çalışanların çalıştığı iş yerlerinde risk değerlendirmesi yapılmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır.
• İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri: Engelli çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinden faydalanmalıdır.
4. Devlet Memurları Kanunu (657 sayılı Kanun):
• Kamu Sektöründe İstihdam: Kamu sektöründe engelli bireylerin istihdam edilmesi teşvik edilir ve bu bireylerin çalışma koşulları düzenlenir.
• Özürlü Memur Seçme Sınavı (ÖMSS): Engelli bireylerin kamu sektöründe istihdam edilmesi için özel sınavlar düzenlenir.

Engelli çalışanların iş gücüne katılımı, engel türlerine göre çeşitlilik gösterebilmektedir. Türkiye'de ve dünyada en çok karşılaşılan engel türleri ve bu engel türlerine sahip bireylerin çalışma hayatında yaşadıkları zorluklar şu şekilde özetlenebilir:

1. Fiziksel Engeller

Fiziksel engeller, en yaygın engel türlerinden biridir ve genellikle hareket kısıtlılığı, kas-iskelet sistemi sorunları veya uzuv kaybı gibi durumları kapsar.

• Ortopedik Engeller: Yürüme zorluğu, tekerlekli sandalye kullanımı, kol veya bacaklarda kısıtlı hareket gibi durumlar.
• Omurilik Yaralanmaları: Bu tür yaralanmalar, vücudun belirli bölgelerinde kalıcı hareket kısıtlılığına neden olabilir.
• Kronik Hastalıklar: Romatoid artrit veya multipl skleroz gibi uzun süreli sağlık sorunları.

Çalışma Hayatında Karşılaşılan Zorluklar:

• Erişilebilirlik: İş yerlerinin fiziksel erişilebilirliği, özellikle tekerlekli sandalye kullanan bireyler için önemlidir.
• Ergonomik Düzenlemeler: Çalışma alanlarının, masaların ve ekipmanların ergonomik olarak düzenlenmesi gerekir.

2. Görme Engelleri

Görme engelli bireyler, tamamen körlük veya kısmi görme kaybı gibi durumlarla karşı karşıya kalabilirler.

• Tam Körlük: Hiçbir görme yetisinin olmaması.
• Kısmi Görme Kaybı: Az görme veya bulanık görme gibi kısmi görme kayıpları.

Çalışma Hayatında Karşılaşılan Zorluklar:

• Teknolojik Yardımlar: Ekran okuyucular, braille klavyeler ve büyütme yazılımları gibi teknolojik yardımcıların sağlanması gerekir.
• Eğitim ve Uyum: Görme engelli bireylerin iş yerindeki yazılı ve görsel materyallere erişimini sağlamak için uyum eğitimi verilmelidir.

3. İşitme Engelleri

İşitme engelli bireyler, tamamen işitme kaybı veya kısmi işitme kaybı gibi durumlarla karşılaşabilirler.

• Tam İşitme Kaybı: Hiçbir ses duyulmaması.
• Kısmi İşitme Kaybı: Seslerin kısmen duyulması veya sadece yüksek seslerin algılanabilmesi.

Çalışma Hayatında Karşılaşılan Zorluklar:

• İletişim: İşaret dili tercümanları veya yazılı iletişim araçları gibi iletişim yardımları gereklidir.
• Güvenlik: İşitme engelli bireyler için iş yerinde görsel alarm sistemleri gibi güvenlik önlemleri alınmalıdır.

4. Zihinsel ve Psikolojik Engeller

Zihinsel ve psikolojik engeller, bilişsel işlevlerde zorluk veya psikolojik durumlarla ilgili sorunları kapsar.

• Zihinsel Engeller: Öğrenme güçlükleri, hafıza sorunları veya gelişimsel bozukluklar.
• Psikolojik Engeller: Depresyon, anksiyete, bipolar bozukluk gibi psikolojik rahatsızlıklar.

Çalışma Hayatında Karşılaşılan Zorluklar:

• Destekleyici Ortam: Zihinsel ve psikolojik engelli bireyler için destekleyici ve anlayışlı bir çalışma ortamı sağlanmalıdır.
• Eğitim ve Uyum: Bu bireylerin iş yerindeki görevlerini yerine getirebilmeleri için özel eğitim ve uyum süreçleri organize edilmelidir.

5. Duygusal ve Davranışsal Engeller

Bu engel türleri, bireyin duygusal durumları veya davranışları ile ilgili sorunları kapsar.

• Duygusal Engeller: Aşırı stres, korku, kaygı gibi duygusal sorunlar.
• Davranışsal Engeller: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi davranışsal sorunlar.

Çalışma Hayatında Karşılaşılan Zorluklar:

• İş Yükü Yönetimi: Bu bireylerin aşırı stres ve kaygıdan kaçınmaları için iş yükü dikkatlice yönetilmelidir.
• Psikolojik Destek: İş yerinde psikolojik destek hizmetleri sunulmalı ve bu bireylerin duygusal sağlığı desteklenmelidir.

Türkiye'deki İstatistikler

Türkiye'de engelli bireylerin iş gücüne katılımı ile ilgili istatistikler incelendiğinde, fiziksel engellerin en yaygın engel türü olduğu görülmektedir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı verilerine göre, fiziksel engeller, görme ve işitme engellerine oranla daha yaygındır. Ancak, zihinsel ve psikolojik engeller de iş gücünde önemli bir paya sahiptir.

Çalışma Hayatında Destekleyici Uygulamalar

• Engelli Kotaları: Kamu ve özel sektörde belirli oranlarda engelli çalışan istihdam etme zorunluluğu.
• Mesleki Eğitim ve Rehabilitasyon: Engelli bireylerin iş gücüne katılımını artırmak için mesleki eğitim programları ve rehabilitasyon hizmetleri sunulmaktadır.
• İş Yerinde Erişilebilirlik: Binaların ve tesislerin engelli bireyler için erişilebilir hale getirilmesi teşvik edilmektedir.
• Vergi İndirimleri ve Teşvikler: Engelli çalışan istihdam eden işverenlere yönelik vergi indirimleri ve diğer teşvikler sunulmaktadır.

Engelli bireylerin çalışma hayatına katılımı, toplumsal eşitlik ve insan hakları açısından büyük önem taşımaktadır. Türkiye'de engelli çalışanların haklarını koruma ve çalışma koşullarını iyileştirme amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır. Engelli çalışanların en çok karşılaştıkları engel türleri fiziksel, görme, işitme, zihinsel ve psikolojik engellerdir. İş yerlerinde bu engel türlerine yönelik gerekli düzenlemelerin yapılması, engelli bireylerin sağlıklı ve verimli bir şekilde çalışmasını sağlar. Bu kapsamda, ergonomik düzenlemeler, erişilebilirlik, iletişim destekleri ve psikolojik destek hizmetleri önemli rol oynamaktadır. Engelli bireylerin iş gücüne katılımının artırılması ve iş yerlerinde eşit koşullarda çalışabilmeleri, toplumsal kalkınma ve refah açısından kritik öneme sahiptir.

Sağlık Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler

Engelli çalışanların sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamında bulunmaları, hem bireysel sağlıkları hem de iş yerinin verimliliği açısından büyük önem taşır. Bu kapsamda dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:

1. Ergonomik Düzenlemeler:
• Çalışma Alanının Düzenlenmesi: Engelli çalışanların fiziksel ihtiyaçlarına uygun çalışma alanları oluşturulmalıdır. Örneğin, tekerlekli sandalye kullanan bir çalışan için masa yüksekliği ayarlanmalı, bilgisayar ekipmanları ergonomik olmalıdır.
• Özel Donanım ve Ekipmanlar: İş yerinde, engelli çalışanların ihtiyaçlarına uygun özel donanım ve ekipmanlar bulundurulmalıdır. Bu, işitme cihazları, özel klavyeler veya ekran okuyucular gibi çeşitli teknolojik araçları içerebilir.
2. Erişilebilirlik:
• Bina ve Tesislerin Erişilebilirliği: Engelli çalışanların iş yerine kolayca erişebilmesi için bina girişleri, asansörler, tuvaletler ve diğer ortak alanlar erişilebilir olmalıdır.
• Taşıma ve Ulaşım: Engelli çalışanların iş yerine ulaşımını kolaylaştıracak çözümler (servis araçları, özel ulaşım hizmetleri vb.) sunulmalıdır.
3. Sağlık ve Güvenlik Eğitimleri:
• Özel Eğitim Programları: Engelli çalışanlar için iş sağlığı ve güvenliği konusunda özel eğitim programları düzenlenmelidir. Bu eğitimler, hem genel güvenlik önlemlerini hem de engelli bireylere özgü risk faktörlerini kapsamalıdır.
• Acil Durum Planları: İş yerinde acil durumlar için özel planlar oluşturulmalı ve engelli çalışanların bu planlara erişimi sağlanmalıdır.
4. Psikolojik Destek ve İyilik Hali:
• Psikososyal Destek: Engelli çalışanların iş yerinde psikolojik destek alabilmeleri için danışmanlık hizmetleri sunulmalıdır. Bu hizmetler, stres yönetimi, mobbing ile mücadele ve iş-yaşam dengesi konularını kapsamalıdır.
• İş Yükü ve Stres Yönetimi: Engelli çalışanların iş yükü, fiziksel ve psikolojik kapasitelerine uygun olarak düzenlenmelidir. Stres yönetimi teknikleri ve iş yerinde pozitif bir ortam oluşturulması, çalışanların verimliliğini artıracaktır.
5. Düzenli Sağlık Kontrolleri:
• Periyodik Muayeneler: Engelli çalışanların düzenli sağlık kontrollerinden geçmesi sağlanmalıdır. Bu kontroller, bireyin sağlık durumunun izlenmesi ve olası sorunların erken tespit edilmesi açısından önemlidir.
• İşyeri Hekimi ve Hemşiresi: İş yerinde bir işyeri hekimi ve hemşiresinin bulunması, engelli çalışanların sağlık durumlarının sürekli izlenmesi ve acil durumlarda hızlı müdahale edilmesi açısından faydalıdır.
6. Çalışma Saatlerinin Esnekliği:
• Esnek Çalışma Düzenlemeleri: Engelli çalışanların ihtiyaçlarına göre esnek çalışma saatleri veya evden çalışma imkanları sunulmalıdır. Bu, özellikle kronik sağlık sorunları olan veya düzenli tedavi gerektiren çalışanlar için önemlidir.
• Dinlenme Süreleri: Engelli çalışanların ihtiyaç duyduklarında dinlenebilmeleri için uygun dinlenme alanları ve yeterli molalar sağlanmalıdır.

Engelli çalışanların Türkiye'deki yasal hakları ve çalışma koşulları, çeşitli yasal düzenlemeler ile güvence altına alınmıştır. 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun, 4857 sayılı İş Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gibi mevzuatlar, engelli bireylerin eşit çalışma şartlarına sahip olmalarını ve iş yerinde gerekli önlemlerin alınmasını sağlamaktadır. Sağlık açısından dikkat edilmesi gerekenler ise ergonomik düzenlemeler, erişilebilirlik, sağlık ve güvenlik eğitimleri, psikolojik destek, düzenli sağlık kontrolleri ve esnek çalışma saatleri gibi unsurları içermektedir. Engelli çalışanların sağlıklı ve verimli bir çalışma ortamında bulunmaları, hem bireysel hem de kurumsal başarı için kritik öneme sahiptir. Bu nedenle, işverenlerin yasal düzenlemelere uygun hareket etmesi ve engelli çalışanların ihtiyaçlarını gözetmesi büyük bir sorumluluktur.