Endüstriyel Hijyen Nedir, Nasıl Olmalıdır?

Endüstriyel Hijyen Nedir, Nasıl Olmalıdır?

Sanayileşmenin hızla artmasıyla birlikte işyerlerinde kullanılan kimyasal maddeler, makineler, gürültü kaynakları ve biyolojik etmenler de çoğalmış; çalışanların maruz kaldığı riskler çeşitlenmiştir. Bu nedenle çalışma ortamının güvenli ve sağlıklı hale getirilmesi için sistematik bir yaklaşım olan endüstriyel hijyen kavramı doğmuştur. Endüstriyel hijyen, iş sağlığı ve güvenliği biliminin en temel yapı taşlarından biridir ve çalışanların uzun vadeli sağlıklarını korumayı hedefler.

Endüstriyel Hijyenin Tanımı

Endüstriyel hijyen; işyerlerinde bulunan veya ortaya çıkabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ergonomik risk faktörlerini önceden belirleyerek, çalışanların sağlığına zarar vermeden kontrol altına alınmasını sağlayan bilim dalıdır.

Başka bir deyişle, işyerinde sağlıklı çalışma koşullarını oluşturmak için yapılan önleyici, ölçümleyici ve kontrol edici faaliyetlerin tümüdür.

Tarihçe

• Antik Çağ:Hipokrat (MÖ 4. yy.), kurşun ile çalışan işçilerde zehirlenmeyi ilk tanımlayan bilim insanı olmuştur.
• yüzyıl:Agricola, maden işçilerinde görülen akciğer hastalıklarını tanımlamıştır.
• yüzyıl:Sanayi devrimi ile birlikte kimyasal maruziyetler ve iş kazaları artmış, modern iş sağlığı bilimi gelişmeye başlamıştır.
• yüzyıl:Endüstriyel hijyen, mühendislik ve tıp disiplinleriyle birlikte bilimsel bir alan haline gelmiş, profesyonel dernekler (AIHA, BOHS) kurulmuştur.

Endüstriyel Hijyenin Amaçları

• Çalışanların sağlığını korumak
• Meslek hastalıklarını önlemek
• İş kazalarını azaltmak
• Çalışanların iş verimliliğini artırmak
• İşyerinde sürdürülebilir üretimi sağlamak
• Yasal yükümlülükleri yerine getirmek

Endüstriyel Hijyenin Kapsamı

Endüstriyel hijyen; çalışma ortamında dört ana grup tehlike üzerinde yoğunlaşır:

1. Kimyasal Etmenler:Toz, gaz, duman, çözücüler, asit-baz buharları, pestisitler.
2. Fiziksel Etmenler:Gürültü, titreşim, sıcaklık, aydınlatma, iyonizan ve non-iyonizan radyasyon.
3. Biyolojik Etmenler:Bakteriler, virüsler, mantarlar, biyolojik toksinler.
4. Ergonomik ve Psikososyal Etmenler:Ağır yük kaldırma, tekrarlayan hareketler, stres, vardiya düzeni.

Endüstriyel Hijyenin Uygulama Aşamaları

Endüstriyel hijyen, sistematik bir süreçtir ve şu adımlardan oluşur:

1. Tehlikelerin Tanımlanması

Çalışma ortamında çalışanların karşı karşıya kalabileceği tüm tehlikeler belirlenir. Örneğin; solvent buharı, gürültü, biyolojik ajanlar.

2. Ölçüm ve Maruziyet Değerlendirmesi

Çalışanların risklere ne düzeyde maruz kaldığını belirlemek için ölçümler yapılır. Örneğin:

• Toz ve gaz için hava örnekleme pompaları,
• Gürültü için ses dozimetrileri,
• Titreşim için ivmeölçerler,
• Aydınlatma için luxmetre,
• Radyasyon için dozimetre.

3. Risk Analizi

Maruziyet değerleri ulusal ve uluslararası limitlerle karşılaştırılır (örn. ACGIH TLV, OSHA PEL, Türkiye Mesleki Maruziyet Limitleri).

4. Kontrol Önlemleri

Riskler kontrol hiyerarşisine göre azaltılır:

• Kaynağında yok etme:Zararlı maddenin kullanılmaması veya ikame edilmesi.
• Mühendislik kontrolleri:Havalandırma, izolasyon, otomasyon.
• İdari kontroller:Çalışma sürelerinin kısaltılması, vardiya düzenlemesi.
• Kişisel koruyucu donanım (KKD):Maske, eldiven, gözlük, kulak koruyucu.

5. İzleme ve Eğitim

Alınan önlemlerin etkinliği düzenli olarak izlenmeli ve çalışanlara hijyen eğitimi verilmelidir.

Türkiye’de Endüstriyel Hijyenin Yasal Çerçevesi

Türkiye’de endüstriyel hijyen uygulamaları, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Özellikle:

• “İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Hakkında Yönetmelik”
• “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”

çalışma ortamı ölçümlerinin yetkili laboratuvarlarca yapılmasını ve işverenin çalışan sağlığını koruma sorumluluğunu belirtir.

İş Hayatında Endüstriyel Hijyenin Etkileri

• Çalışanlarda işe devamsızlıkazalır.
• Meslek hastalıkları (silikozis, kurşun zehirlenmesi, işitme kaybı vb.) önlenir.
• İşyerinde moral ve motivasyon
• İşletme, yasal cezai yaptırımlardan korunur.
• Verimlilik ve üretim kalitesi yükselir.

Endüstriyel hijyen, iş sağlığı ve güvenliği kültürünün en önemli bileşenidir. Çalışanların sağlığını korumak, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek için bilimsel ölçüm, risk analizi ve kontrol yöntemleri kullanılmalıdır. Modern iş dünyasında endüstriyel hijyen, sadece bir yasal zorunluluk değil, aynı zamanda sürdürülebilir iş başarısının da anahtarıdır.