Zihinsel Sağlık ve Psikososyal Güvenlik

Zihinsel Sağlık ve Psikososyal Güvenlik: İş Yaşamında Artan Önemi

Zihinsel sağlık ve psikososyal güvenlik, iş sağlığı ve güvenliği kavramının yalnızca fiziksel risklerle sınırlı olmadığını gösteren en önemli alanlardan biridir. Çalışma ortamında stres, mobbing, aşırı iş yükü, iş güvencesizliği ve sosyal izolasyon gibi faktörler çalışanların ruhsal iyilik hâlini doğrudan etkilemektedir. Bu makalede zihinsel sağlık ve psikososyal güvenlik kavramları ele alınmakta; risk faktörleri, çalışanlar üzerindeki etkiler, uluslararası standartlar ve önleme stratejileri tartışılmaktadır.

Sanayi devriminden günümüze iş sağlığı ve güvenliği (İSG) kavramı genellikle fiziksel tehlikelere odaklanmıştır. Ancak günümüzde iş dünyasının değişen dinamikleri, teknolojik gelişmeler, küresel rekabet ve dijitalleşme; çalışanların ruhsal sağlıklarını da önemli ölçüde etkilemektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO, 2022), iş yerindeki psikososyal riskleri “işin tasarımı, örgütlenmesi ve yönetiminden kaynaklanan ve zihinsel ya da fiziksel sağlığı olumsuz etkileyebilecek faktörler” olarak tanımlamaktadır.

Zihinsel Sağlık ve Psikososyal Güvenlik Kavramı

• Zihinsel sağlık, bireyin duygusal, bilişsel ve sosyal işlevselliğini sürdürebilmesi anlamına gelir.
• Psikososyal güvenlikise, iş ortamında çalışanların ruhsal iyilik hâllerini tehdit edebilecek faktörlerin tanımlanması, kontrol edilmesi ve önlenmesini kapsar.

Bu kavram, yalnızca bireysel refah için değil; aynı zamanda iş gücü verimliliği, çalışan bağlılığı ve örgütsel sürdürülebilirlik için de kritik öneme sahiptir.

Psikososyal Risk Faktörleri

İş yaşamında en sık rastlanan psikososyal riskler şunlardır:

• Aşırı iş yükü ve zaman baskısı
• Mobbing ve iş yerinde zorbalık
• Rol belirsizliği ve çatışması
• İş güvencesizliği ve düşük ücret politikaları
• Teknolojik stres (teknostres)
• Uzaktan çalışma ve sosyal izolasyon
• Yetersiz yönetici desteği

Bu faktörler yalnızca depresyon, kaygı bozuklukları ve tükenmişlik sendromuna yol açmakla kalmaz; aynı zamanda iş kazaları ve üretim hataları riskini de artırır (Eurofound, 2021).

Çalışanlar Üzerindeki Etkiler

Psikososyal risklerin çalışanlar üzerindeki etkileri çok boyutludur:

• Bireysel düzeyde: Anksiyete, depresyon, uyku bozuklukları, alkol/madde kullanımı.
• Örgütsel düzeyde: Düşük motivasyon, artan devamsızlık, yüksek iş gücü devri.
• Toplumsal düzeyde: Sağlık harcamalarında artış, ekonomik kayıplar ve sosyal refahın azalması.

ILO verilerine göre iş yerinde psikososyal riskler, her yıl dünya ekonomisine yaklaşık 1 trilyon doların üzerinde maliyet getirmektedir (ILO, 2020).

Uluslararası Standartlar ve Yaklaşımlar

Psikososyal risklerin yönetimi, uluslararası düzeyde de önem kazanmıştır.

• ISO 45003 (2021): İş yerinde psikososyal risklerin yönetimi için ilk küresel standart.
• ILO Konvansiyonları: Çalışma ortamında ruh sağlığını korumaya yönelik düzenlemeler.
• Avrupa Birliği Çerçeve Direktifi (89/391/EEC): Çalışanların güvenliğini ve sağlığını tüm boyutlarıyla ele almaktadır.

Önleme ve Müdahale Stratejileri

Etkin bir psikososyal güvenlik kültürü oluşturmak için şu adımlar önerilmektedir:

• Risk değerlendirmesi: Psikososyal tehlikelerin düzenli olarak analiz edilmesi.
• Katılımcı yönetim: Çalışanların karar süreçlerine dahil edilmesi.
• Destek programları: Psikolojik danışmanlık, stres yönetimi, mindfulness eğitimleri.
• Eğitim ve farkındalık: Yöneticiler ve çalışanlar için düzenli eğitim programları.
• Dengeli iş yükü ve esnek çalışma modelleri: Fazla mesaiyi azaltma, uzaktan çalışma dengesinin kurulması.

Zihinsel sağlık ve psikososyal güvenlik, modern iş sağlığı ve güvenliği anlayışının ayrılmaz bir parçasıdır. Çalışma yaşamında ruhsal iyilik hâlinin korunması, yalnızca çalışanların mutluluğu değil; aynı zamanda işletmelerin verimliliği ve sürdürülebilirliği için de kritik önemdedir. Gelecekte iş sağlığı politikalarının, fiziksel risklerle birlikte psikososyal risklerin önlenmesine daha fazla odaklanması kaçınılmazdır.

Kaynakça

• (2022). Mental health at work. World Health Organization.
• (2021). Working conditions and sustainable work. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions.
• (2020). Mental health in the workplace. International Labour Organization.
• (2021). ISO 45003: Psychological health and safety at work. International Organization for Standardization.

Daha fazla bilgi için bizimle iletişime geçin.